معرفی گشنیز و خواص درمانی آن

نام علمی:

Coriandrum sativum L.، نام فرانسه Coriandre و نام انگلیسی آن Coriander می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، گشنیز، گشنیز مزروع، کُزبُره، گشنیج و جَلجَلان آمده است.

تیره گیاه:

جعفری Umbelliferae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی و یک ساله به ارتفاع تقریبی 6 سانتی‌متر، ساقه‌های آن راست، شفاف و نرم و برگ‌های آن سبز روشن، متناوب، نرم، معطر، درخشان و دندانه‌دارِ پنجه‌ای هستند. در انتهای ساقه و انشعابات، گل دهنده، گلبرگ‌ها سفید در بعضی موارد صورتی، گلبرگ‌های بیرونی بزرگتر و دارای دولوب عمیق می‌باشند. میوه‌اش (تخم گشنیز) مرکب از دو مریکارپ، مدور، قهوه‌ای مایل به زرد کم رنگ و گاهی موارد صورتی می‌باشد که با میوه سایر گیاهان دارویی این تیره شباهتی ندارد.

طبیعت:

از نظر حکمای طب سنتی، صاحب‌نظران و کارشناسان گیاهان دارویی عده‌‌ای طبیعت آن را سرد و خشک، عده‌ای خشکی آن را کمی گرم و عده‌ای دیگر نیز تمام قسمت‌های گیاه را گرم می‌دانند. در ضمن طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت تخم گشنیز سرد و خشک می‌باشد.  

رویش جغرافیایی:

در جنوب اروپا، آسیا و مناطق مدیترانه‌ای و در ایران در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمانشاه و بوشهر انتشار دارد. در ضمن به صورت پرورشی نیز در اغلب کشورها کاشته می‌شود.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در آن: کوریاندرول، اکسالیک اسید، کلسیم، ویتامین‌های C و A، روغن‌های چرب، یالینالول، ژرانیول، پی نن، فلاندرن، دی پنتن، ترپینن، سیمن، بورنئول، تانن، مالیک اسید، کلرایدها، فسفات آهک و غیره در آن مشخص شده است.

بخش مورد استفاده:

ساقه، برگ و تخم

نحوه مصرف:

به طور معمول ساقه و برگ گیاه را به صورت خام یا پخته استفاده می‌کنند. در طب سنتی خشک شده ساقه، برگ و تخم گشنیز به صورت دم کرده یا جوشانده کاربرد دارد و برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آنها را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.

خواص درمانی گشنیز:

تسریع کننده در بیرون ریختن دانه‌های آبله و سرخک، مسکن و آرام‌بخش، خواب‌آور و نشاط‌آور، ضد تب و خوشبوکننده، محرک و تقویت کننده معده، تنظیم کننده عادت ماهیانه و دفع کننده کرم‌های معده و روده، ضد باکتری و ضدعفونی کننده، معرق و بادشکن، اشتهاآور و تقویت کننده لثه‌ها، صفرابر و تقویت کننده مغز می‌باشد. در ضمن برای نفخ معده، اسهال، زکام، جوش‌های داخل دهان، سرفه‌ها، نفس تنگی، تهوع، تشنگی، خارش‌های پوستی، بیماری‌های عفونی، تب‌های روده‌ای، التهاب معده، خونریزی لثه و درد سینه نیز مفید است.

تذکر:

زیاده‌روی در مصرف گشنیز باعث نوعی مستی توأم با خستگی شده و در مواردی شخص به خوابی عمیق فرو می‌رود و در ضمن ایجاد گنگی و بی‌حسی، ضعف و بی حالی، ضعف دید چشم، ضعف نیروی جنسی و اختلال در عادت ماهیانه می‌نماید. در ضمن زیاده‌روی در مصرف اسانس گشنیز مرگ‌آور می‌باشد.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.